Dân quân tự vệ (DQTV) là lực lượng vũ trang quần chúng không thoát ly sản xuất, công tác; là một bộ phận cấu thành của lực lượng vũ trang đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý điều hành của Chính phủ và của ủy ban nhân dân các cấp, sự chỉ đạo, chỉ huy thống nhất của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, chỉ huy trực tiếp của cơ quan quân sự địa phương, có trách nhiệm bảo vệ Đảng, chính quyền, bảo vệ tính mạng, tài sản của nhân dân, tài sản của Nhà nước ở địa phương cơ sở, cơ quan, tổ chức.
Cùng với lực lượng DQTV cả nước, lực lượng DQTV tỉnh ta đã từng bước xây dựng, chiến đấu, trưởng thành và lập nhiều thành tích, chiến công trong các thời kỳ cách mạng. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, thực hiện sự chỉ đạo của Trung ương Đảng và Chiến khu 3, nhiệm vụ lúc này của LLVT Hưng Yên là phá cầu, phá đường 5, đường sắt, chuẩn bị đánh địch, cắt đứt liên lạc đường bộ Hải Phòng - Hà Nội. Tháng 2.1947, thực hiện thông tư của Bộ Quốc phòng về việc chuyển tự vệ thành dân quân du kích, trên địa bàn toàn tỉnh đã diễn ra cuộc vận động nam, nữ công dân tuổi từ 18 đến 45 vào lực lượng bán vũ trang ở cơ sở. Vì vậy, lực lượng đã tăng lên hàng vạn người. Tại các huyện, lực lượng tự vệ đã chuyển thành tự vệ chiến đấu hoặc du kích tập trung (tiền thân của bộ đội địa phương huyện sau này). Các đơn vị du kích tập trung của tỉnh tiếp tục duy trì. Nhằm tăng cường khả năng chiến đấu và thống nhất chỉ huy, tháng 3.1947, Chính phủ đã ra quyết định thành lập hệ thống chỉ huy dân quân các cấp. Ngày 1.4.1947, Tỉnh đội Dân quân Hưng Yên (nay là Bộ CHQS tỉnh) được thành lập tại thôn Gạo Bắc, xã Hồ Tùng Mậu (Ân Thi). Dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Tỉnh đội Dân quân, trong kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, lực lượng DQTV và du kích tỉnh đã cùng với bộ đội chủ lực và bộ đội địa phương tạo nên thế trận chiến tranh nhân dân rộng khắp. Lực lượng DQTV hăng hái tham gia phục vụ mọi mặt cho bộ đội chiến đấu; phối hợp, hiệp đồng với các đơn vị bộ đội chiến đấu có hiệu quả, làm nòng cốt phát động phong trào toàn dân đánh giặc ở cơ sở, hỗ trợ nhân dân đấu tranh chống địch. Đồng thời là lực lượng hậu bị to lớn để bổ sung cho bộ đội chủ lực khi cần thiết.
Trên mặt trận sản xuất, DQTV gương mẫu, xung kích trong lao động sản xuất, cùng với lực lượng công an giữ gìn trật tự trị an ở cơ sở, bảo vệ hậu phương, bảo vệ Ðảng, chính quyền, tính mạng, tài sản của nhân dân, tài sản của Nhà nước và của quân đội; gương mẫu chấp hành và vận động nhân dân nghiêm chỉnh thực hiện các chủ trương, đường lối của Ðảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Bước vào thời bình, xác định DQTV là lực lượng nòng cốt trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân và thế trận an ninh nhân dân, tỉnh ta thường xuyên quan tâm xây dựng lực lượng DQTV phù hợp với đặc điểm, điều kiện cụ thể của tỉnh. Thực hiện pháp luật về DQTV, căn cứ vào hướng dẫn của cấp trên về công tác xây dựng, huấn luyện và hoạt động của lực lượng DQTV, các địa phương, cơ quan tổ chức đã rà soát, điều chỉnh tinh gọn số lượng DQTV, bảo đảm đủ quy mô, thành phần, tổ chức biên chế. Hằng năm, Ban chỉ huy Quân sự các huyện, thành phố chỉ đạo cơ sở tổ chức thực hiện tốt công tác đăng ký, quản lý công dân trong độ tuổi thực hiện nghĩa vụ DQTV theo đúng quy định của Luật DQTV. Lực lượng DQTV được xây dựng vững mạnh, rộng khắp, lấy xây dựng chất lượng chính trị là chính, bảo đảm đủ điều kiện hoàn thành nhiệm vụ được giao. Đến nay, tỷ lệ đảng viên trong DQTV đạt 16%; 100% số xã, phường, thị trấn thành lập chi bộ Quân sự. Công tác phát triển đảng viên trong lực lượng dân quân tự vệ được chú trọng. Tổ chức biên chế đội ngũ cán bộ DQTV thường xuyên được kiện toàn, bảo đảm đủ số lượng, nâng dần chất lượng.
Song song với việc tổ chức xây dựng lực lượng DQTV, công tác huấn luyện không ngừng được đổi mới về nội dung, huấn luyện sát với thực tế. Hằng năm, trước khi bước vào huấn luyện, Bộ CHQS tỉnh căn cứ hướng dẫn công tác huấn luyện chiến đấu của Bộ Tham mưu Quân khu 3 để cụ thể hóa ban hành các văn bản chỉ đạo về việc tổ chức tập huấn cán bộ; xây dựng kế hoạch chỉ đạo huấn luyện DQTV cho từng đối tượng, bảo đảm nội dung, thời gian, chương trình, giáo án, cơ sở vật chất, mô hình học cụ. Quá trình huấn luyện thực hiện tốt phương châm ‘‘Cơ bản, thiết thực, chất lượng”, kết hợp huấn luyện quân sự với giáo dục chính trị, huấn luyện với công tác dân vận, tổ chức huấn luyện chặt chẽ, tăng cường kiểm tra, hội thi, hội thao, nâng cao chất lượng huấn luyện. Đồng thời, lấy đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn cán bộ là khâu then chốt; tập trung huấn luyện dân quân cơ động, dân quân binh chủng; không ngừng nâng cao trình độ, khả năng sẵn sàng chiến đấu cho lực lượng DQTV đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ quốc phòng - an ninh ở địa phương.
Thông qua việc thực hiện nhiệm vụ, lực lượng DQTV đã trở thành lực lượng nòng cốt trong thực hiện các cuộc vận động, các phong trào ở địa phương. Theo đó, lực lượng DQTV thường xuyên duy trì các chế độ sẵn sàng chiến đấu; phối hợp với lực lượng công an và các lực lượng khác tuần tra, canh gác bảo vệ các mục tiêu được phân công; tham gia giải quyết nhiều vụ việc mâu thuẫn nảy sinh ở cơ sở, không để xảy ra “điểm nóng”, góp phần giữ vững ổn định chính trị và trật tự an toàn xã hội tại địa phương… Đồng thời, tích cực tham gia xây dựng nông thôn mới, phong trào “Đền ơn đáp nghĩa”...; phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể tuyên truyền về nhiệm vụ quân sự, quốc phòng địa phương; chính sách hậu phương quân đội... Từ năm 2010 đến nay, lực lượng DQTV trong toàn tỉnh đã thực hiện trên 107,7 nghìn ngày công thực hiện các nhiệm vụ được giao.
Hiện nay, đất nước ta đang bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Để tiếp tục xây dựng lực lượng DQTV vững mạnh, rộng khắp, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, thời gian tới, cơ quan quân sự các cấp tiếp tục tham mưu với cấp ủy đảng, chính quyền quán triệt, triển khai các chỉ thị, kết luận về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với lực lượng DQTV và lực lượng dự bị động viên trong tình hình mới; đẩy mạnh tuyên truyền Luật DQTV và các văn bản liên quan; chỉ đạo chặt chẽ công tác đăng ký, quản lý công dân trong độ tuổi nghĩa vụ DQTV; công tác xây dựng lực lượng DQTV theo đúng quy định của pháp luật và hướng dẫn của quân khu; tập trung củng cố kiện toàn đội ngũ cán bộ Ban CHQS cấp xã, thôn đội; nâng cao chất lượng lực lượng Dân quân cơ động; quan tâm xây dựng, phát triển lực lượng tự vệ trong doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài; thường xuyên duy trì huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, hoạt động của lực lượng DQTV…
Đại tá Nguyễn Anh Lộc
Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy Quân sự tỉnh
Chính ủy Bộ CHQS tỉnh